Mundu guztiak daki sexua dibertigarria dela, bizitza alaitzen digula eta osasunari onura ugari eskaintzen dizkiola. Hori bai, baldin eta modu seguruan egiten bada. Azken urteotan, sexu-transmisiozko infekzioak (STI) larritzeko moduko mailara iristen ari dira, eta osasun publikoko arazo bihurtzen ari dira.
STIak, besteak beste, sexu-harremanen bidez transmititzen dira (uzki-koitoa, bagina-koitoa edo aho-sexua), eta bakterioek, birusek, onddoek, parasitoek eta protozooek eragin ditzakete.
Sifilisak eta gonorreak iraganeko gaixotasunak diruditen arren, gaurkotasun handia dute, Europa osoan gora egin baitu, gazteen artean, STI horien kasuen kopuruak.
Sifilisa eta gonorrea STI izenekoen parte dira, eta horiek sor ditzaketen hogei mikroorganismo baino gehiago deskribatu dira, hala nola birusak, bakterioak eta parasitoak.
Zifrak kezkagarriak dira. Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, 2020an STI sendagarrien 374 milioi kasu berri erregistratu ziren, hala nola sifilisa, gonorrea, Chlamydia trachomatis infekzioa eta trikomoniasia, 15 eta 49 urte bitarteko munduko biztanlerian.
GIB
Sexu-praktikaren arabera, STIek sintomak eragiten dituzte genitalen traktuan (uretritisa, zerbikitisa, baginitisa) eta beste eremu batzuetan, hala nola faringitisa, proktitisa edo ondestearen hantura. Maila orokorrean ere eragin dezakete, sifilisarekin eta Giza Immunoeskasiaren Birusak (GIB) eragindako infekzioarekin gertatzen den bezala.
Gainera, STIak ez badira goiz diagnostikatzen eta tratatzen, arazoak eta ondorioak eragiten dituzte, hala nola ernalezintasuna edo sabeleko mina, pelbiseko hantura-gaixotasun baten ondorioz.
Gizonek STI bat identifika dezakete pixa egitean mina izateagatik, zakil puntaren zornearen antzeko jariakinagatik, edo barrabilean mina edo hantura izateagatik. Emakumeek baginako fluxua handitzeagatik, pixa egitean mina izateagatik, hilekoaren aldien artean baginako odol-galera izateagatik, sabeleko mina edo pelbiseko mina izateagatik identifika dezakete.
Gazteak, kaltetuenen artean
Ekainaren amaieran argitaratutako azken buletinean, Gaixotasunak Prebenitzeko eta Kontrolatzeko Europako Zentroak (ECDC) ohartarazi zuen gonorrea kasuak ugaritu egin zirela biztanleria heterosexualean, batez ere gazteen artean.
Txosten horren arabera, 2022 eta 2023 bitartean, hainbat herrialdetan, gonorrearekin kutsatutako pertsona heterosexualen kopurua handitu egin da. Herbehereetan, adibidez, 2022an hautemandako gonorrea kasuak % 33 hazi dira 2021. urtean hautemandakoekin alderatuta. Danimarkan ere kasuak % 44 hazi ziren heterosexualen artean, eta % 26 homosexualen artean. Norvegiak, Irlandak eta Finlandiak ere eman dute horrelako kasuen gorakadaren berri.
Hego Euskal Herrian eta Espainian ere antzeko joera ikus daiteke. Zaintza Epidemiologikoko Sare Nazionalaren (RENAVE) arabera, 2021ean zaintzapean zeuden STIen 43.000 gertakari baino gehiago deklaratu ziren Espainian (sifilisa, gonokozia, Chlamydia trachomatis infekzioa eta linfogranuloma benereoa). Gainera, GIBaren 2.786 diagnostiko berri gehitu ziren.
15 eta 24 urte bitarteko gazteak Espainiako biztanleriaren % 10 inguru dira, baina adin-tarte horretako STIen intzidentziak nabarmen gainditzen du kopuru hori. Adibidez, jakinarazi diren Chlamydia trachomatis infekzioen ia % 40 adin tarte horretan eman dira; % 23ra iritsi da gonokoziaren kasuan; % 12ra sifilisaren eta GIBaren infekzioaren kasuan; eta, % 7,4ra linfogranulomaren kasuan.
Hazkunde etengabea mende hasieratik
EAEn, Hiesaren eta Sexu Transmisiozko Infekzioen Euskal Planaren 2022ko memoriak egiaztatzen duenez, infekzio horiek etengabe hazi dira 2000. urteaz geroztik.
Azken bost urteetan (2018-2022), Araba, Donostia eta Basurtuko Unibertsitate Ospitaleetan kokatutako STIen hiru kontsulta nagusietan bildutako datuek erakusten dute gonokozia eta sifilisaren diagnostikoak izugarri igo direla. Zehazki, gonokozia kasuak % 177 hazi dira, eta sifilis kasuek % 53 egin dute gora. Gainera, azken urteotan Chlamydia trachomatis bakterioak eragindako infekzioak indarrez agertu dira, Euskal Autonomia Erkidegoan STI nagusia bihurtuz.
2022an soilik, Euskadin, guztira 1.514 klamidia-kasu diagnostikatu ziren (2021ean izan ziren 1.479 kasuekin alderatuta). Gonorrea kasuak 1.189 izan ziren (2021ean 988) eta sifilis-kasuak 311 (294 2021ean). Zifra horiek unibertsitateko hiru ospitaleetan bildutako datuak hartzen dituzte barne, baita Donostia eta Basurtuko ospitaleetako Mikrobiologia zerbitzuetan eta Mendaroko Ospitalean jasotakoak ere. Azken horien datuak 2021ean gehitu ziren.
Gainera, egiaztatu ahal izan denez, sexu-transmisiozko infekzioek, bereziki, gazteenei eragiten diete; kasuen laurden bat inguru 15-24 urteko adin-tartean detektatzen da. Zehazki, 2022an, chlamydia kasuen % 29,5, gonokozia kasuen % 23,3 eta sifilis diagnostikoen % 17 adin-talde horretan hauteman ziren.
GIB kasuek gora egiten jarraitzen dute Euskadin
Euskadin ere gora egiten jarraitzen dute GIB infekzio-kasuek, eta, guztira, 127 kasu berri erregistratu ziren iaz. Kopuru horrek igoera bat adierazten du aurreko urteekin alderatuta; izan ere, 119 kasu izan ziren 2021ean, 105 kasu 2020an, 147 kasu 2019an eta 171 kasu 2018an. Intzidentzia-tasa 100.000 biztanleko 5,8 kasukoa izan zen 2022an.
Diagnostikatutako GIB kasu berrietatik, % 75,6 gizonei dagokie, eta transmisio nagusia gizonekin sexua duten gizonetan da, kasuen % 56,7. Gainera, infekzio berrien % 57,7 berandu diagnostikatu ziren, eta horrek zaildu egiten du tratamendua goiz hastea. Horrek ondorio kaltegarriak izan ditzake erasandako pertsonen osasunean.
GIBa duten pazienteen tratamenduari dagokionez, Osakidetzak 6.273 paziente hartu zituen 2022an, hau da, aurreko urtean baino zertxobait gehiago. Erretrobirusen aurkako tratamenduetan 17.743.391 euroko gastua egin zen, aurreko urtean baino % 5,5 gehiago.
Gazteek eta nerabeek gero eta informazio gehiago eta eskuragarriago dute sexu-osasunari buruz, baina askok ideia okerrak dituzte STIak transmititzeko moduari buruz, haien arrisku-faktoreei buruz edo prebenitzeko moduari buruz.
Euskadik hainbat prebentzio-programa ezarri ditu GIBaren hedapenari eusteko. Adibidez, GIBarekiko esposizio aurreko profilaxiaren programak (PrEP) prebentzio-tratamendua ematen die GIBa infektatzeko arrisku handia duten pertsona osasuntsuei. Hiru urtean, 674 pertsona tratatu dira prebentzioz sendagai horiekin.
Gainera, EAEko farmazietan egiten diren test azkarren bidez GIBaren diagnostikoan atzerapenak saihestearen garrantzia azpimarratu da. 2022an, 1.009 proba egin ziren, eta horietatik 10 baino ez ziren positiboak izan (% 1). Osakidetzak, halaber, online kontsultak eskaintzen dizkie sexua gizonekin duten gizonei, sexu-transmisiozko infekzioei buruzko galderak anonimoki egiteko aukera eskainiz. 2022an, 238 erabiltzaile erregistratu ziren.
Faktore-koktel bat
Gaixotasunak Prebenitzeko eta Kontrolatzeko Europako Zentroaren ustez, Europako STIen hazkundea pandemiak ezarritako murrizketekin, preserbatiboa gutxiago erabiltzearekin eta sexu-bikoteen kopurua handitzearekin lotuta dago.
Carlos III Osasun Institutuko Osasun Publikoko ikertzaile Asunción Díaz Francok eta Victoria Hernando Sebastiánek The Conversation aldizkarian argitaratutako artikulu batean azaldu dutenez gazteak eta nerabeak, hainbat arrazoirengatik, STIekiko bereziki kalteberak dira.
Faktore batzuen konbinazioak, hala nola sexualitatean goiz hasteak, preserbatiboaren arduragabeko erabilerak, bikote ugari izateak eta alkoholaren eta drogen eraginpean dauden sexu-harremanek areagotu egiten dute gazteen artean STI bat hartzeko arriskua.
Gaur egun, sare sozialek bikote sexual gehiagorekin harremanetan jartzeko aukera ematen dute. Gainera, pornografiarako sarbideak eragin nabarmena izan dezake haien arteko harremanetan eta harreman horiek bizitzeko moduan.
Gazteek eta nerabeek gero eta informazio gehiago eta eskuragarriago dute sexu-osasunari buruz, baina askok ideia okerrak dituzte STIak transmititzeko moduari buruz, haien arrisku-faktoreei buruz edo prebenitzeko moduari buruz.
Adibidez, preserbatiboaren erabilerak behera egin du azken urteotan gazteen artean, eta askok aitortzen dute ez dutela behar bezala erabiltzen sexu-harremanetan. Horrek, nahi ez diren haurdunaldiak izateko aukerak handitzeaz gain, STIak transmititzeko eta kutsatzeko aukerak ere areagotzen ditu.
“Ez egin match STIekin”
Sexu-transmisiozko infekzioak (STI) ugaritu egin direnez, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak informazio- eta sentsibilizazio-kanpaina bat aurkeztu du, herritarrak, eta bereziki gazteak, STIen igoeraz ohartarazteko eta prebentzio-neurriak har daitezen sustatzeko.
Kanpainak preserbatiboa erabiltzearen garrantzia nabarmentzen du, hori infekzio-mota horien transmisioa prebenitzeko metodorik eraginkorrena baita. Ekimenak publiko zabalarengana iristea du helburu, bitarteko konbentzionalen eta sare sozialen bidez, babes-neurriak hartzeko beharraz kontzientziatzeko helburuarekin.
Ekimena infekzio bakoitza gazteen artean ezaguna den Tinder plataformaren profil gisa irudikatzean oinarritzen da. Plataforma horretan “Ez egin match STIekin” eta “Preserbatiboa erabili” leloak irakur daitezke. Estrategia bisual eta zuzen horren helburua da gazteen arreta bereganatzea eta sexu-harremanetan babesak duen garrantziari buruzko hausnarketa sustatzea.
Kanpaina uda hasierarekin batera abiatu da, aisialdirako eta sexu-topaketa eta -harremanetarako garai aproposa baita. Horren bidez, herritarrak sentsibilizatu nahi dira praktika seguruak izateko premiari buruz eta diagnostiko goiztiar bat egiteko premiari buruz, STI baten aurreko susmo edo esposizio bat izanez gero.
Kontzientziazio-kanpaina horretaz gain, Euskadiko HIESaren eta STIen Planak ikastetxeen esku jartzen du sexualitatearekin lotutako arriskuak prebenitzeko “GIBa, STIa eta nahi gabeko haurdunaldia prebenitzeko programa”. 2022-2023 ikasturtean, 115 ikastetxek eskatu zuten material pedagogikoa, eta irakasleentzako 595 gida, gazteentzako 9.612 gida eta 10.389 preserbatibo banatu ziren.
