Eusko Legebiltzarrak Gazteriaren lehen Legea onartu berri du. Zergatik da garrantzitsua lege berri hori?
Beharrezkoa zen legea da. Martxoaren 25ean argitaratuko da Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian, eta hurrengo egunean jarriko da indarrean. Gazteek emantzipatzeko dituzten zailtasunek (2019ko datuen arabera, batez beste, 30,2 urteko emantzipazio-adina dute Euskadin) gazteen emantzipazio-politika espezifikoa bultzatu behar dute. Trantsizio-politika hori orain arte ez dugu izan, eta denbora behar da emantzipazio-tasa igotzeko eta emantzipatzeko batez besteko adina murrizteko, gazteek nahi duten adinera (24,5 urte) pixkanaka hurbiltzeko.
Legeak hiru ardatz ditu: emantzipazioa, parte-hartzea eta gazte-sistemaren indartzea, 12 eta 30 urte bitarteko gazteen autonomia eta aukerak bultzatzeko.
Euskal gazteria inoizko prestatuena dugu, adineko pertsonen belaunaldi berriekin gertatzen den bezala. Belaunaldi prestatua eta baloreduna, gizartean bete-betean parte hartzea eta bere bizi-proiektua garatzeko aukerak izatea eskatzen duena eta merezi duena. Horretarako, legeak hiru ardatz ditu: emantzipazioa, parte-hartzea eta gazte-sistemaren indartzea, 12 eta 30 urte bitarteko gazteen autonomia eta aukerak bultzatzeko.
Gazteek trantsizio hirukoitzari (soziodemografikoa, ekologikoa eta digitala) aurre egiteko ireki den etapa sozial eta ekonomiko berrian parte hartu behar dute, eta pandemiak eta Ukrainako gerrak eragindako krisiak gizartean eta ekonomian duten eraginari erantzun behar diote, baita Euskadin, Europan eta planetan bizi dugun krisi klimatikoari ere. Zuzenean eragiten dieten eta gazteek sentsibilizatuta eta konprometituta dituzten krisiak.
Gure gazteriaren egoerak, Europa osokoak bezala, gazteen aldeko adostasun sozial eta politikoan sakontzea eskatzen du, aukerak indartzea eta gizartearen eta belaunaldien arteko kohesioan aurrera egitea, ekitatean aurrera eginez.
Konbultsio sozial handiko garaiak bizi ditugu, krisi sanitario, ekonomiko, energetiko eta klimatikoekin, eta eraldaketa sakonekin, hiru trantsizioei lotuta, bai eta aldaketa geopolitikoekin, ekoizpen-modu berriekin, merkatuen unibertsalizazioarekin, Europako gerrarekin eta abar ere.
Egoera horrek ezin du gazteen etorkizuna arriskuan jarri. Gure gazteriaren egoerak, Europa osokoak bezala, gazteen aldeko adostasun sozial eta politikoan sakontzea eskatzen du, aukerak indartzea eta gizartearen eta belaunaldien arteko kohesioan aurrera egitea, ekitatean aurrera eginez.
Beharrezkoa da jardutea, belaunaldi honek irabaztea, haren bizi-proiektuak eta -ibilbideak babestea eta euskal gizartea gaztetzea. Gure Herriaren etorkizuna dugu jokoan.
Nola lagun dezake lege berriak gazteen bizi-baldintzak hobetzen?
Gazteriaren lege autonomikoen belaunaldi berriko eskubide panelik zabalena duen gazteria legea da. Horien artean, emantzipatzeko eskubidea, hori ahalbidetzen duten eskubide subjektiboen multzoan oinarritzen dena, eta laneratzeari, etxebizitzari eta bizitokiari edo diru-sarreren bermeari, osasunari, hezkuntzari edo gizarte-zerbitzuei buruzko euskal araudiak jasotzen duena, besteak beste.
“Argi dago gure gazteriak familiaren etxetik ‘berandu’ alde egiten duela; nahi baino ia sei urte beranduago. Egun diren baldintzekin ezin dute etxebizitza batera jauzi egin, normalean prezio altuak dituztelako, baita alokairuarenak ere, eta soldata baxuak dituztelako”.
Lege berritzaile bat, aipatu ditudan hiru ardatzetan zentratzen dena: gazteen emantzipazioa, 2030. urterako emantzipatzeko batez besteko adina 28 urtetan kokatzeko, nahiz eta hamarkada bat daraman 30 urte inguruan; gazte-sistemaren indartzea, gazteentzako prestazioen eta zerbitzuen sarea indartzeko, sozializazio- eta autonomia-prozesuan lagunduz, nerabezaroaren aurreko harremanetik helduen bizitzarako igarobidera arte; eta, hirugarren ardatz gisa, gazteen sektore berria, gazteen artean bultzada emanez.
Euskadiko gazteriarekin dugun konpromisoa da hiru ardatz horiek eurekin lankidetzan bultzatzea, haien proiektuak ezagutuz eta aktibatuz. Gazteriaren Legeak eta Gazteriaren Euskal Sistemak ezin dituzte beren kabuz konpondu euskal gazteen arazo guztiak, baina bai beharrezko mekanismoak ezartzea erakundeok eraginkortasun handiagoz aurre egin diezaiogun euskal gazteen egungo egoerari, eta, besteak beste, emantzipaziorako, informaziorako, aisialdirako edo parte hartzeko eskubideak eraginkortasunez erabil ditzagun.
Horrela, gazteen egoera eraldatzeko palankadun legea da, hala nola, emantzipazioa ardatz duen 2030erako Gazteen Euskal Estrategia eta Gazte Emantzipaziorako Euskal Sarea. Eta gazte-ikuspegia politika publiko guztietan txertatzea bilatzen du, koordinazio-organoen bidez, sailen artean eta erakundeen artean, eta gazte-planak bezalako tresnen bidez, zeharkako gazte-politika diseinatu, planifikatu eta koordinatzera bideratuta. Legeak gazte-sistema indartzeko tresnak ere aurreikusten ditu: gazteentzako informazioa eta orientazioa; aisialdi hezitzaile, inklusibo eta parte-hartzailea; gazte-ekipamenduak, aterpetxeen sarea barne; gazte-ekimenen sustapena; gazteen mugikortasunerako programak edo emantzipaziorako euskal sarea.
Gazte-zerbitzu horiei dagokienez, aisialdi hezitzailea bultzatzeko Euskal Estrategia prestatzen ari gara, eta gazte-ekipamenduak eraldatu eta hainbat arlotako gazte-ekimenak bultzatu nahi ditugu.
Gainera, gazteen emantzipaziorako euskal sarean GAZ, Gazteriaren proiektuak abian jartzeko Zerbitzua dago: online zerbitzu bat eta aurrez aurreko zerbitzuen sare bat, guztiak konektatuta, jatorrizko familia-etxetik irtetea eta helduarora igarotzea sustatzeko eta sendotzeko.
Euskadik Europako emantzipazio-tasa txikienetako bat du. Uste al duzu lege berriak lagunduko duela euskal gazteak arinago emantzipatzen?
Argi dago gure gazteriak familiaren etxetik ‘berandu’ alde egiten duela; nahi baino ia sei urte beranduago.
Gazte batzuk kanpora ateratzen dira ikastera, beste hiri edo herrialde batzuetara, eta Erasmus edo Europako Elkartasun Kidegoa bezalako mugikortasun programetan parte hartzen dute. Modu horretan, beren autonomian aurrera egiten dute eta familiaren etxetik irteteko lehen esperientziak izaten dituzte, baina ezin dute etxebizitza batera jauzi egin, normalean prezio altuak dituztelako, baita alokairuarenak ere, eta soldata baxuak dituztelako.
“Gazteak lehenago emantzipatzeko, funtsezkoa da etxebizitza duin bat eskuratu ahal izatea eta horren ordainketa ahalbidetzea”
Beste faktore objektibo batzuek ere eragiten dute jatorrizko familia-etxetik irtetean eta hura sendotzean, hala nola informazioa eskuratzeak edo laguntza- eta orientazio-zerbitzu pertsonalizatuak eskuratzeak. Baita faktore subjektiboek ere, hala nola gazteek eta haien familiek emantzipazioari buruz dituzten itxaropenek.
Gazteei zuzendutako etxebizitza-politikak jada aktibatzen ari dira emantzipazioa sustatzeko tresnen barruan. Baina, era berean, lehen aldiz, emantzipazio-politika espezifikoak eta 2030erako Gazteen Euskal Estrategia bultzatuko ditugu, emantzipazio-tasa pixkanaka handitzea eta batez besteko adina 29 urtera jaistea ardatz hartuta legegintzaldiaren amaieran, eta 28 urtetara 2030. urterako.
Nolanahi ere, horiek asmo handiko helburuak dira, baina gazteen berariazko emantzipazio-politikak diseinatuta eta hedatuta daude familiaren etxetik irtetea eta hura sendotzea baldintzatzen duten faktore objektibo eta subjektiboetan eragiteko.
Politika horiek etengabe ebaluatu behar dira; betiere, gazteekin batera, adierazitako helburu zehatzetan oinarrituta, arrakastetatik eta porrotetatik ikasteko. Ildo horretan, 2021. urteaz geroztik, udalentzako laguntza-agindu bat jarri genuen abian, gazteen emantzipaziorako berariazko politikak sustatzeko eta ebaluatzeko, eta, horretarako, bultzatutako esperientziak sistematizatu eta ebaluatu genituen.
Gazteen berariazko emantzipazio-politikak diseinatuta eta hedatuta daude familiaren etxetik irtetea eta hura sendotzea baldintzatzen duten faktore objektibo eta subjektiboetan eragiteko. Politika horiek etengabe ebaluatu behar dira; betiere, gazteekin batera.
Gazteak lehenago emantzipatzeko, funtsezkoa da etxebizitza duin bat eskuratu ahal izatea eta horren ordainketa ahalbidetzea.
Gazteen Euskal Behatokiak egindako azterlan batzuek erakusten dutenez, gazteek soldataren ehuneko handi bat bideratu behar dute hipoteka edo alokairua ordaintzera. Nola lagun dezake lege honek gazteek baldintza ekonomiko hobeetan etxebizitza bat eskura dezaten?
Ez da berez legea, baizik eta etxebizitza politikak, harekin lerrokatuta, gazteei etxebizitza eskuratzen lagun diezaieketenak.
Ildo horretan, etxebizitzaren plan zuzentzaileak etxebizitza eskuratzen laguntzeko neurriak jasotzen ditu, bereziki, baina ez soilik alokairuan, zuzeneko laguntza ekonomikoen bidez, baina baita alokairuaren merkatuan ere, eskaintza publikoa eta titulartasun pribatuko pisuen merkaturatzea sustatuz.
Gai honetan ere eragin behar dugu GAZen eta Gazte Emantzipaziorako Euskal Sarean kokatutako informazio-, orientazio- eta laguntza-zerbitzu pertsonalizatuetan.
Lege berriak lagundu al dezake gazteek enplegua lor dezaten edo beren lan-baldintzak hobetu al ditzake?
Etxebizitzaren kasuan bezala, Enplegu Estrategiak eta Plan Estrategikoak gazte-enpleguaren arloko hainbat neurri jasotzen dituzte, hori sustatzeko talka-plan bat barne. Bestalde, enpleguaren arloan emantzipazio-politika espezifiko bat sustatzeak berekin dakar neurri jakin batzuk sustatzea edo zentratzea familia-etxetik irteteko baldintza jakin batzuk betetzen dituzten eta, lan-egoerak horretarako aukera ematen badu, urratsa eman dezaketen gazte-taldeetan.
Ildo horretan, garrantzitsua da kontuan hartzea gazteen enplegua sustatzeko neurri guztiak ez direla emantzipaziora bideratzen. Alde batetik, gazteen enplegua sustatzeko politika bat behar dugu, besteak beste, Lehen Aukera bezalako programak barne, enpleguaren lehen alternatiba bat eskaintzen dutenak. Eta, bestetik, gazteen emantzipaziorako politika espezifikoak, enplegu-neurriak barne hartzen dituztenak.
Politika espezifikoei buruz ikasi behar dugu, eragile guztien arteko lankidetzatik.
Gazteen emantzipazio berantiarraren ondorioetako bat Euskadiko jaiotza-tasa txikia da. Izan ere, 2020an, Euskadiko jaiotza-tasa EBko herrialdeetakoa baino txikiagoa izan zen. Hori, jakina, arazo bat da belaunaldien arteko erreleboari eta etorkizuneko pentsioen ordainketari begira. Zure ustez, zein neurri gehigarri hartu beharko lirateke administrazioetatik tasa hori igotzeko?
Gazte-politikaren ikuspegitik, axola zaiguna da gazteek beren banakako eta, hala badagokio, familiako bizi-proiektuak garatzeko aukerak izatea.
Gazte-politikak gazteen eskubideak modu eraginkorrean erabil daitezen sustatzera eta gazteen sozializazio-, autonomia- eta helduarora igarotzeko prozesuari laguntzera bideratzen dira. Ez dira familia-politikak.
Hala ere, gazteak ezin badira emantzipatu, nekez planteatuko da, noizbait, familia-proiekturik.
Gazteen Lege berriak prestazioen eta zerbitzuen sarea indartu nahi du nerabezarotik hasita, helduarorako bidea errazteko. Zer prestazio eta laguntza mota dituzte gazteek joan-etorri hori egiteko?
Aipatu dudan bezala, legeak gazte-sistema indartzeko tresnak aurreikusten ditu, besteak beste, gazte-informazioa eta gazte-orientazioa; aisialdi hezitzailea, inklusiboa eta parte-hartzailea; gazte-ekipamenduak, aterpetxeen sarea barne; gazte-ekimenen sustapena; gazteen mugikortasunerako programak edo gazteen emantzipaziorako euskal sarea. Gazte-zerbitzu horiei dagokienez, aisialdi hezitzailea bultzatzeko Euskal Estrategia prestatzen ari gara, eta gazte-ekipamenduak eraldatu eta hainbat arlotako gazte-ekimenak bultzatu nahi ditugu.
Gainera, lehen esan bezala, gazteen emantzipaziorako euskal sarean GAZ, Gazteriaren proiektuak Abian jartzeko Zerbitzua kokatzen da: online zerbitzu bat eta aurrez aurreko zerbitzuen sare bat, guztiak konektatuta, familiaren jatorrizko etxetik irtetea eta helduarora igarotzea sustatzeko eta sendotzeko.
Aisialdi hezitzailea bultzatzeko Euskal Estrategia prestatzen ari gara, eta gazte-ekipamenduak eraldatu eta hainbat arlotako gazte-ekimenak bultzatu nahi ditugu.
Gazte-zerbitzuen helburua ez da soilik helduarorako bidean laguntzea, baizik eta 12 urtetik aurrera gazteen sozializazio- eta autonomia-prozesuan eragitea. Autonomia lehen haurtzarotik garatzen da, eta etorkizuneko emantzipazioaren oinarria da. Parte-hartzea eta autonomia gazteria-zerbitzuen bitarteko eta helburu dira.
Zer da GAZ, Gazteriaren proiektuak abian jartzeko zerbitzua?
GAZ emantzipazio-prozesuan informazioa, orientazioa eta laguntza emateko zerbitzu integral eta pertsonalizatua da (jatorrizko familia-etxetik irteteko), finkatu arte, talde profesional espezializatuen bidez, eta emantzipazioa sustatzeko interesa duten eragileen ekosistema birtuala barnean hartzen du, gazteek berek parte hartzen dutena.
Gaz konektatuta dago Ameslariak programarekin, gazteak, euskaldunak edo Euskadin bizi izan direnak atxikitzea, erakartzea, itzultzea eta konektatzea sustatzeko, Euskadiko ekimen eta proiektuekin, eta Trapezistak programarekin, familia-laguntzarako sarerik gabeko gazteen helduarora igarotzen laguntzeko programa pilotua.
